به گزارش روابط عمومی حوزه هنری انقلاب اسلامی، دکتر مهدی کاموس درباره شروع فعالیت‌های ادبی خود گفت: فعالیت‌های فرهنگی‌ام را از سال ۱۳۷۴ در فرهنگسرای بهمن و حوزه هنری آغاز کردم. ابتدا به همراه دوستانم گروه ادبی کتابخانه شهید فهمیده را در فرهنگسرای بهمن راه‌اندازی کردیم و در همان سال، در حوزه هنری در کلاس‌های پیک قصه‌نویسی شرکت کردم.

این مدرس نویسندگی از آنچه در حلقه نقد کتاب در میانه سال‌های ۷۴ تا ۷۶ می‌گذشت گفت و افزود: جلسات نقد گروه ما در تالار مبارک فرهنگسرای بهمن برگزار می‌شد و هر ماه یک کتاب را با حضور نویسنده نقد می‌کردیم. در این جلسات، تیم ما که کتاب را خوانده بود نقدهایی را ارائه می‌داد و مردم عادی نیز از این جلسات بهره‌مند می‌شدند. از نویسندگانی که در این جلسات حضور داشتند می‌توان به سید مهدی شجاعی، مصطفی رحمان‌دوست، محمدرضا سرشار، راضیه تجار، محمد میرکیانی، جعفر مدرس صادقی، هرمز ریاحی و ابراهیم معتضدی اشاره کرد.

وی با بیان اینکه همزمان با آن، در حوزه هنری به‌عنوان هنرجو در کلاس‌های پیک قصه‌نویسی شرکت می‌کردم و به‌دلیل فضای مساعد آن زمان، به‌سرعت رشد کردم، گفت: در آنجا سه انجمن شامل انجمن قصه‌نویسان جوان، انجمن منتقدان جوان و انجمن مترجمان جوان راه‌اندازی شد که من در هر یک از آنها عضو شورای اصلی بودم. این انجمن‌ها نشست‌هایی را برگزار می‌کردند و من دبیر انجمن مترجمان جوان نیز بودم.

کاموس با اشاره به اینکه از سال ۷۸ به‌عنوان مدرس در حوزه هنری تدریس کردم، اظهار کرد: در هنرستان ادبیات داستانی که جناب آقای محمدجواد جزینی مدیر آن بودند، دو کتاب درسی شامل مکتب‌های ادبی و نقدهای ادبی را تألیف کردم. همچنین به مدت ۱۰ سال از سال ۷۷ در بنیاد شهید، تدریس داستان‌نویسی و کارگاه‌های قصه‌نویسی را آغاز کردم.

وی با اشاره به انتشار اولین داستان‌های کوتاه خود در سال ۷۶ اذعان داشت: این مجموعه جزو اولین مجموعه‌های مینیمالیستی بود که در این مجموعه، من و خانم میترا صادقی، آقای سعید واقفی و آقای هادی نودهی همکاری داشتیم و این آثار منتشر شدند. همچنین رمان «ماهی‌های گل سرخ» را درباره انقلاب اسلامی ایران نوشتم و فعالیت‌هایم در زمینه ادبیات کودک و نوجوان ادامه پیدا کرد. کتاب «مبانی ادبیات دینی ویژه کودک و نوجوان» به همراه زنده‌یاد استاد محمود حکیمی که در سه جلد منتشر شد، برگزیده کتاب سال کانون پرورش فکری کودک و نوجوان شد و نامزد کتاب سال جمهوری اسلامی ایران نیز بود.

مدرسه نویسندگی شاهد و آغاز طرح تربیت رمان‌نویس

این نویسنده و پژوهشگر ادبیات داستانی از محورهای چهارگانه گزینش، آموزش، پایش و اتصال در طرح مدرسه نویسندگی شاهد گفت و افزود: این طرح در چهار مرحله اساسی اجرا شد. در مرحله اول، بعد از فراخوان، آثار مکتوب افراد را بررسی کردیم و در جلسات حضوری، دو یا سه نفر از اعضای هیأت داوری با این افراد مصاحبه می‌کردند. ما تقریباً در سه یا چهار مرحله این کار را در طول چهار سال انجام دادیم. هسته اولیه این بچه‌ها در آموزش، در بسیج دانشجویی شکل گرفت و گزینش بعدی نیز در حوزه هنری انجام شد.

کاموس به فرآیند گزینش هنرجویان و شرایط پذیرش آن‌ها در این دوره اشاره و اظهار کرد: برای مرحله دوم آموزش، پیش‌نیازهایی وجود داشت. یکی از شرایط این بود که سن افراد زیر ۳۰ سال باشد و من خودم ترجیح می‌دادم که زیر ۲۵ سال باشند. همچنین لازم بود که حتماً یک اثر داستانی بنویسند و آن را برای ما ارسال کنند. این دو شرط اصلی بودند و در مصاحبه حضوری نیز باید امتیاز لازم را کسب می‌کردند.

شروع آموزش با هدف خلق رمان

استاد کارگاه نگارش رمان افزود: ترم اول نگارش خلاق بود و در ترم دوم عناصر داستان را بررسی کردیم. برخی از افراد از گروه ریزش داشتند و برخی دیگر به جمع اضافه می‌شدند. در ترم سوم، بحث روایت و روایت‌شناسی مطرح شد و در ترم چهارم هنرجویان وارد مرحله نوشتن رمان شدند و طرح‌های خود را ارائه کردند.

کاموس با اشاره به ادامه فرآیند این دوره گفت: ما به شکل رهیاری و کوچینگ به بچه‌ها کمک کردیم. منتورینگ انجام دادیم و نقاط ضعف و قوت طرح‌ها را به آن‌ها گفتیم. پس از آن، هر فصل از رمان نوشته می‌شد و کار ادامه پیدا می‌کرد. این روند تقریباً دو ترم طول کشید و منجر به آماده شدن پنج رمان برای انتشار شد. در واقع، هنرجویانی که طرح‌هایشان به رمان تبدیل شده بود، فقط یک ترم را به بازنویسی مشغول بودند.

وی با اشاره به اینکه درحال‌حاضر ۶ رمان دیگر در حال نگارش داریم، گفت: در مجموع ۱۱ رمان پیش رو داریم که ان‌شاءالله به مرحله تولید خواهند رسید.

این نویسنده درباره آنچه در ترم جاری در کارگاه‌ او بدان پرداخته می‌شود، اظهار داشت: در دوره حاضر انواع داستان‌ها را بررسی می‌کنیم؛ از داستان‌های مینیمالیستی و پلیسی گرفته تا داستان‌های عاشقانه، علمی تخیلی و دینی. امروز نیز درباره ادبیات فمینیستی صحبت کردیم و در ترم بعدی بحث فلسفه داستان را خواهیم داشت.

کاموس درباره مرحله اتصال پس از مرحله آموزش، عنوان کرد: در این مرحله به پایش مستمر آثار هنرجویان می‌پردازیم تا ببینیم آن‌ها در چه مرحله‌ای هستند و سپس اتصال آثار به ناشرانی که در زمینه ادبیات انقلاب اسلامی و ادبیات داستانی فعالیت می‌کنند، انجام خواهد شد.

توجه به نگرش نویسنده به جهان و مبانی فکری

این استاد داستان‌نویسی با بیان اینکه دغدغه اصلی ما در این دوره متفاوت از دوره‌های دیگر است، گفت: هدف ما علاوه بر آموزش فنون داستان‌نویسی و نظریه‌های مربوط به ادبیات داستانی، توجه به نگرش نویسنده به جهان و مبانی فکری اوست؛ بنابراین، علاوه بر مسائل فنی، مباحث محتوایی نیز مورد توجه قرار گرفته است.

کاموس افزود: ما تلاش کردیم تا دوستان را به مطالعه و پژوهش علاقه‌مند کنیم. یکی از محورهای مهم ما تاریخ ایران (از باستان تا انقلاب اسلامی) بود. همچنین مباحث جامعه‌شناسی و فقه هنر نیز مطرح شد. بحث فلسفه تاریخ و جامعه‌شناسی نیز بخشی از مطالب ما بود تا زندگی ایرانیان و رابطه آن‌ها با جهان و فناوری‌های نوین مورد بررسی قرار گیرد.

وی با تاکید بر اینکه نگاه انسان به جامعه باید به‌طور جامع و لایه‌لایه بررسی شود؛ یعنی لایه‌های مختلفی مانند سنت، تجدد، تفکرات دینی، جامعه‌شناسی، اقتصادی و مسائل زندگی خانوادگی باید مورد توجه قرار گیرند، اظهار داشت: این مباحث در واقع محور اصلی آموزش ما هستند. یکی از ضعف‌های اساسی در آموزش داستان‌نویسی این است که تنها به تکنیک‌های فن داستان‌نویسی پرداخته می‌شود، درحالی‌که نوع نگاه به زندگی و عمیق دیدن آن نیز اهمیت زیادی دارد. رمان‌ها به نوعی تاریخ اجتماعی یک ملت را روایت می‌کنند.

نویسنده رمان «ماهی‌های گل سرخ» گفت: همان‌طور که خبرنگاران تاریخ‌نگارهای روزگار ما هستند، رمان‌نویس‌ها نیز جامعه‌شناسان این دوران به شمار می‌روند. تاریخ اجتماعی یک ملت را می‌توان در رمان‌هایشان مشاهده کرد. همچنین، این تاریخ را در فیلم‌های سینمایی آن‌ها نیز می‌توان دید.

رمان‌ها بیشتر از گزارش‌های تاریخی کمک می‌کنند

کاموس ژانرهای پلیسی و معمایی، فرادستان و اجتماعی را ازجمله ژانرهایی معرفی کرد که در آثار هنرجویان این دوره به کار گرفته شده‌اند و افزود: ما در اینجا هیچ محدودیتی در انتخاب ژانر نداریم و نویسندگان آزادند در هر ژانری که می‌خواهند بنویسند.

وی با بیان اینکه ما در رمان‌ها، فیلم‌ها و حتی نقاشی‌ها، جامعه هر کشور را مشاهده می‌کنیم، گفت: اگر بخواهم جامعه ایران در دهه ۳۰ یا ۴۰ را بررسی کنیم، مراجعه به رمان‌ها بیشتر کمک می‌کند تا گزارش‌های تاریخی. اگر کسی بخواهد در آینده انقلاب اسلامی ایران و دوره‌های معاصر ما را بررسی کند، خواندن رمان‌ها می‌تواند به او کمک کند تا یک تصویر و انگاره درست و مردمی از جامعه داشته باشد. من و هنرجویانم تلاش می‌کنیم که رمان‌ها کارکرد تاریخ اجتماعی خود را به‌درستی ایفا کنند و بتوانند این مفاهیم را در قالب هنر و ادبیات، به‌صورت زیبا منتقل کنند.

چرا آثار ما در ادبیات داستانی جهانی نمی‌شوند

این مدرس برجسته داستان‌نویسی در پاسخ به پرسشی در خصوص اینکه چرا آثار ما در ادبیات داستانی جهانی نمی‌شوند، به دلایل مختلفی اشاره کرد و گفت: اولاً، جهانی شدن یک اثر رابطه مستقیمی با قدرت و جایگاه جهانی آن کشور و ملت دارد. طبیعی است که وقتی کشورهای لاتین‌زبان در دنیا قدرت می‌گیرند، آثار ادبی و هنری آن‌ها نیز در سطح جهانی اعتبار پیدا می‌کند. امیرالمؤمنین علی (ع) می‌فرمایند که اندیشه‌ها با دولت‌ها و قدرت‌ها اوج می‌گیرند و افول می‌کنند. وقتی قدرت جهانی با زبان‌هایی مانند لاتین و انگلیسی است، آن اندیشه‌ها در دنیا تأثیرگذار می‌شوند.

کاموس دلیل دوم این مسئله را بحث جهانی‌اندیشی و ملی عمل کردن دانست و افزود: ما باید به تاریخ تفکر در ایران توجه کنیم. یک نویسنده دانش خود را از تجربیات و دیدگاه‌هایش کسب می‌کند اما بخش مهمی از دانش او به جامعه‌شناسی و فلسفه برمی‌گردد. آیا ما در فلسفه معاصر حرفی برای گفتن داریم؟ آیا نویسندگان ما بر اساس دانش جامعه‌شناسان، انسان‌شناسان و فیلسوفان خود می‌نویسند؟

وی به‌عنوان دلیل سوم به محدودیت‌های زبان فارسی اشاره و اظهار کرد: زبان فارسی نوشتاری تنها در ایران و تا حدودی افغانستان وجود دارد و این محدوده گویندگان کمتری را در جهان دربرمی‌گیرد. به‌علاوه، در صنعت نشر ما نیز به‌طور جهانی عمل نمی‌کنیم و در شرایط فعلی تحریم، این مشکلات بیشتر هم شده است.

این نویسنده در پایان به فاصله سینما، موسیقی ایرانی با جهانی شدن اشاره کرد و گفت: فناوری‌های نو نیز تأثیر زیادی بر آثار ادبی و هنری دارند. به‌عنوان مثال، نتفلیکس به‌عنوان یک پلتفرم جدید، دنیای سریال‌سازی را تغییر داده است؛ بنابراین، چالش‌های زیادی در زمینه جهانی شدن ادبیات و هنر ما وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کنیم.